Vyasadeva pozostawił w sumie 108 upanisadów z wybranymi fragmentami z czterech Wed, a także innej literatury wedyjskiej, które mówią bezpośrednio o samorealizacji. Lista ta obejmuje również Bhagavad-Gitę, zwaną również Gitopanisad.

Zgodnie z oczekiwaniami, Upanisady są pełne interesujących fragmentów, ale większość z nich nie jest łatwa do zrozumienia, czy to z powodu braku dobrych tłumaczeń, czy też braku wyjaśnień, co oznaczają te fragmenty.

Oto interesujący fragment z Bṛhad-āraṇyaka Upanisad (2.45), w którym Yājñavalkya naucza swoją żonę Maitreyī o samorealizacji.

Kontekst jest taki, że Yājñavalkya miał dwie żony: Maitreyī oraz Kātyāyanī. Druga z nich była zainteresowana zwykłymi sprawami domowymi, podczas gdy Maitreyī interesowała się wiedzą duchową. Gdy w późniejszym okresie życia Yājñavalkya przygotowywał się do przyjęcia zakonu Vanaprastha i udania się do lasu, wezwał Maitreyī i zaproponował zawarcie ugody, dzieląc posiadłości między nią a Kātyāyanī. Na to Maitreyī odpowiedział:

"Mój panie, gdyby cała ta ziemia, pełna bogactw należała do mnie, powiedz mi, czy byłbym dzięki niej nieśmiertelny, czy nie?".

Yājñavalkya odparł: "Nie, twoje życie byłoby życiem bogatej osoby, lecz nie ma nadziei na nieśmiertelność dzięki bogactwu".

Wtedy Maitreyī powiedziała: "Jaki z tego pożytek, skoro nie stanę się nieśmiertelny? Co ty, mój panie, wiesz o nieśmiertelności? Powiedz mi jasno."

Yājñavalkya powiedział: "Jesteś mi naprawdę droga i zwiększyłaś w sobie to, co jest mi drogie (duchową wiedzę). Dlatego jeśli chcesz, moja pani, wyjaśnię ci to. Proszę, dobrze zapamiętaj to, co powiem".

"W rzeczywistości mąż nie jest drogi; nie dlatego, że kochasz męża, ale dlatego, że kochasz Jaźń (ātmā), mąż staje się drogi. W rzeczywistości synowie nie są drodzy; nie dlatego, że kochasz synów, ale dlatego, że kochasz Jaźń (ātmā), synowie stają się drodzy. W ten sam sposób żona nie jest droga; nie dlatego, że ktoś kocha żonę, ale dlatego, że kocha Jaźń (ātmā), żona staje się droga."

W ten sposób Yājñavalkya wyjaśnił Maitreyī jak uczucie powinno być skupione wokół Pana, a nie bezpośrednio ulokowane w różnych obiektach zmysłów. Jeśli żona kocha swojego męża i myśli, że dzięki własnej mocy sprawi, że on będzie ją kochał, w końcu nie będzie kochana przez męża. Podobnie, jeśli ktoś kocha swoje dzieci lub żonę i myśli, że własną mocą sprawi, że będą go kochać, ostatecznie nie będzie przez nich kochany. Jeśli jednak kocha Pana i stamtąd kocha męża, dzieci i żonę, widząc ich w związku z Panem, tylko wtedy Pan sprawi, że pokochają tę oddaną żonę, męża, ojca lub matkę.

Następnie Yājñavalkya kontynuuje swoje wyjaśnienie, wspominając o innych rzeczach, które są drogie zwykłym ludziom, takich jak bogactwo, krowy i inne zwierzęta domowe, bramini, ksatriyowie, planety, półbogowie, Wedy i różne żywe istoty. Następnie podsumowuje, mówiąc, że w rzeczywistości wszystko staje się drogie tylko wtedy, gdy ktoś kocha Najwyższą Jaźń, Pana.

Po wyjaśnieniu, że ātmā, Pan, powinien być centrum naszego uczucia, kontynuuje mówiąc:

"Zaprawdę, Jaźń powinna być widziana, słyszana, czczona i zawsze medytowana. O Maitreyī, widząc, słysząc, czcząc i rozumiejąc Jaźń (ātmā), wszystko staje się znane.

Ktokolwiek szuka braminów gdzie indziej niż w Jaźni, zostaje porzucony przez braminów.

Ktokolwiek szuka kszatrijów gdzie indziej niż w Jaźni, zostaje porzucony przez kszatrijów.

Ktokolwiek szuka światów gdzie indziej niż w Jaźni, zostaje porzucony przez światy.

Ktokolwiek szuka devów gdzie indziej niż w Jaźni, zostaje porzucony przez devów.

Ktokolwiek szuka żywych istot gdzie indziej niż w Jaźni, zostaje porzucony przez żywe istoty.

Ktokolwiek szuka wszystkiego gdzie indziej niż w Jaźni, zostaje porzucony przez wszystko.

Ci bramini, kṣatriyowie, światy, devy, Wedy, wszystkie żywe istoty, i wszystko jest Jaźnią."

Źródłem naszego materialnego nieszczęścia jest to, że szukamy satysfakcji oddzielni od Kryszny. Wszystko, co istnieje, jest związane z Kryszną. Jak wyjaśnia On w Bhagavad-gicie (10.41-42): "Wiedz, że wszystkie bogate, piękne i chwalebne stworzenia powstają jedynie z iskry Mojego blasku. Ale po co ci, Ardżuno, cała ta szczegółowa wiedza? Jednym fragmentem Siebie przenikam i podtrzymuję cały ten wszechświat".

Tak jak światło słoneczne jest jedynie słabym odbiciem blasku Kryszny, tak też całe piękno, moc, siła, inteligencja, wiedza i wyrzeczenie, czy też innymi słowy, wszystkie cechy, które uważamy za atrakcyjne w różnych istotach i przedmiotach, są jedynie słabymi odbiciami bogactwa Kryszny. Ci różni ludzie i przedmioty są niczym lustra, w których odbija się piękno, bogactwo itd. Kryszny. Jednakże, z powodu wpływu iluzji, stajemy się przyciągani do lustra, zamiast stać się przyciąganymi do osoby, która jest odbijana. Kiedy stajemy się przyciągani przez iluzję, zamiast przez prawdziwą Jaźń, w końcu zostajemy porzuceni przez wszystkie te rzeczy, ponieważ taka jest natura materialnej iluzji.

Jak Yājñavalkya kontynuował w swoim wyjaśnieniu dla Maitreyī:

"Tak jak dźwięki bicia w bęben nie mogą być uchwycone same w sobie, ale dźwięk jest chwytany, gdy bęben lub bijak bębna jest chwytany; lub jak dźwięki dmuchanej konchy nie mogą być uchwycone zewnętrznie same w sobie, ale dźwięk jest chwytany, gdy koncha lub dmuchacz konchy jest chwytany, lub jeszcze jak dźwięki granego fletu nie mogą być chwytane, ale dźwięk jest chwytany, gdy flet lub grający na flecie jest chwytany."

Nie można osiągnąć szczęścia goniąc za ludźmi lub przedmiotami materialnymi. Tylko wtedy, gdy połączymy się z Najwyższym Panem, możemy osiągnąć wszystkie pożądane rzeczy.

"Tak jak chmury dymu pojawiają się, gdy rozpalamy ogień używając wilgotnego drewna opałowego, w ten sam sposób, o Maitreyī, Rg Veda, Sāma Veda, Yajur Veda, Atharva Veda, Purāṇy, Itihāsy, Vidyā, Upaniṣady, śloki, sūtry, vyākhyā i anuvyākhyā, jak również wszystko, co jest składane w ofierze, jedzenie i picie, ten świat i inne słowa oraz wszystkie istoty, które istnieją, pochodzą z oddechu Najwyższej Osoby". "

Werset ten odnosi się do Pana Maha-Wisznu stwarzającego wszystkie wszechświaty i wszystko, co istnieje poprzez swój wydech. Podczas przerwy pomiędzy Jego wydechem i wdechem, wszystkie wszechświaty manifestują się, a sto lat życia Brahmy trwa itd. Kiedy robi wdech, wszystkie wszechświaty zostają zniszczone, a wszystkie dusze łączą się w jego ciele na długi okres odpoczynku aż do następnego stworzenia.

Źródło